بوومەلەرزە لەسەر مانگ روودەدات؟

‌

كڵایف ئاڕ نییڵی پسپۆڕی ئەندازیاری مەدەنی‌و زانستە جیۆلۆجییەكان لە زانكۆی نۆتردام، رایگەیاند دوای شیكردنەوەی داتای تۆماركراوی تایبەت بەئامێرەكانی هەستكردن‌و پێوانەكردنی بوومەلەرزەیی، ئەوانەی لەرێگەی كەشتیوانانی گەشتەكانی (ئەپۆڵۆ) لە چەند ناوچەیەكی جیاجیای رووی مانگدا دانرابوون، دەریخست كەوا لەرووی بوومەلەرزەییەوە، مانگیش چالاكی بەرچاوو بگرە بێ وێنەی خۆی هەیە.

بێگومان لەهەسارەیەكی وەكو زەوی، ئەگەرچی وەك كارەساتێكی سروشتی سەیری دیاردەی بوومەلەرزە دەكرێت، بەڵام لە رووی زانستییەوە، روودانی بەحاڵەتێكی سروشتی دادەنرێت‌و ماوەیەكی زۆریشە هۆكارەكانی زانراوەو هەوڵی زۆریش دراوە تاوەكو بەپێی توانا، پێشوەختەی لێی ئاگادار بن لەپێناو نەهێشتن یان لایەنی كەم سنووداركردنی زەرەرو زیانە گیانی‌و مادییەكانی.

بەڵام گەیشتن بەو دۆزینەوەیەی كەوا لەسەر رووی مانگیشدا بوومەلەرزە روویداوەو تۆماریش كراوە، ئەوەیان دەستكەوتێكی نوێیە.

كڵایف ئاڕ. نییڵی پسپۆڕی ئەندازیاری مەدەنی‌و زانستە جیۆلۆجییەكان لە زانكۆی (نۆتردام) لەگەڵ 15 پسپۆڕی زانستی هەسارەیی توانیان بگەنە دەرەنجامێكی زۆر گرنگ دەربارەی روودانی بوومەلەرزەو تۆماركردنی لەنێو داتایەكانی تایبەت بە گەشتەكانی (ئەپۆڵۆ) ی نێوان ساڵانی 1969 و 1972 دا.

لەداتای ساڵانی نێوان 1972 و 1977 دا، (ئامێرەكانی تۆماركردنی بوومەلەرزەیی - NASA Apollo Seismometers) ەكانی رووی مانگ زنجیرەیەك بوومەلەرزەیان تۆماركردبوو، كە 28 یان بەهێز بوونەو گەیشتوونەتە ئاستی 5.5 بە پێوانەی رێختەر، كە بوومەلەرزەیەكی ئەوتۆ لەسەر زەوی بەسییتەی بۆ جوڵاندنی كەلوپەلە قورسەكانی ناوماڵ.

بەڵام تۆمارو حاڵەتە سەیرو چاوەڕوان نەكراوەكە، ئەوەبوو كەوا چەند تۆمارێكی نامۆی بوومەلەرزەیی دیكەش تۆماركراون، ئەوانەی لە قوڵاییە كەمەكانی ژێرەوەی رووی مانگدا روویانداوە، بەشێوەیەك كە ماوەی هەندێكیان درێژ بۆتەوە بۆ 10 خولەك لە لەرزینی بەردەوام، ئەمەش بۆ یەكەمجارە حاڵەتی ئاوا تۆمار دەكرێت و بێگومان لەسەر زەوی حاڵەتی ئاوا تا ئێستا هەرگیز تۆمار نەكراوە.

هەر بۆیە لەم بارەیەوە، نییڵ وتی "بۆمان دەركەوت مانگ وەكو زەنگ دەزرنگێتەوەو دەلەرێتەوە، زۆربەی هەرە زۆری ماوەی بوومەلەرزەكانی رووی زەوی لەنیو خولەكدا زیاتر نابێت و هۆكاری نەمانیشی دەگەڕێتەوە بۆ پێكهاتەی فیزیایی و كیمیایی ناخ و رووی هەسارەكەمان".

رونیكرده‌وه‌، بارستە جیاجیاكانی مادە لەناخی زەمین وەك ئیسفەنج وانەو تابۆیان بكرێت شەپۆلە بوومەلەرزەییەكان هەڵدەمژن، بۆیە درێژخایەنترینیان لەسەر رووی زەوی لە 2 خولەك زیاتر نەبووە، بەڵام ناخی مانگ وانییەو وەكو (تەنێكی رەق و تەقە) و تەنانەت وەكو چەنگاڵی نێو تاقیگەكانی فیزیاییە كە بۆماوەیەكی زۆر دەلەرێتەوە ئەگەر هاتوو هێزێكی دەرەكی كاری تێكردو جووڵاندییەوە.

تا ئێستا، پسپۆڕان نازانن ئاخۆ بەشێوەیەكی ورد، خاڵی دەستپێكی ئەو بوومەلەرزانەی رووی مانگ لە كوێ روویانداوە، بەتایبەتی ئەوانەی لەقوڵاییە كەمەكاندا تۆماركراون، ئەمە جگە لەنەبوونی هیچ داتایەك بۆ ناوچەكانی جەمسەریی باكوور‌و باشووری مانگ.

لەپێناو دەستكەوتنی زانیاری وردترو زیاتر، نییڵ و تیمەكەی پێشنیاریان كردووە، كەوا تۆڕێك لەئامێرەكانی تۆماركردنی بوومەلەرزە كە بەلایەنی كەم لە 10 تا 12 وێستگە پێكهاتبن، بۆماوەی پێنج ساڵی بەردەوام لە چەند ناوچەیەكی دەستنیشانكراوی مانگدا دووبارەو بەته‌كنیك‌و ته‌كنۆلۆژیای نوێ دابمەزرێن.


 وەرگێڕانی: ئەژی چەتۆ
سەرچاوە: سایتی NASA