نه‌وشیروان مستەفا وەك  بیرمەندی تر ئەگەر بۆچونی جیاوازیشی هەبوبێت ئەوا لە سەر پرینسیپە سەرەکیاندا ناکۆکیان نیە ئەویش ئازادی تاك بە مەرجێ ئەو ئازادیانە سنور بۆ ئازادی تاك و ئازادیە گشتیەکان دابنێت، نه‌وشیروان مستەفا ڕۆشنبیری و کۆمەڵایەتی و سیاسیە یان بە واتایەکی تر (تیئۆریایەکی کۆمەڵایەییە و ئیدیۆلۆژیایەکی سیاسیە وە تەواگەرو تێهەڵکێشی دیموکراسی و کە لەبەرەکانیەتی ، جەخت لە سەر ئەوە دەکاتەوە ، کە تاکی کۆمەڵگا مافی خۆی و تایبەتمەندیە مادی وعنەویەکانی بە دەستی خۆی دیاری بکات) ، هەوڵی دەدات بۆ ئازادی تاك لە چواچیوەی کۆلێکتیڤیڵ یان کۆمەڵگایەکی دیاریکراودا لە کۆت و پێوەندی دەسەڵات جا دەسەڵاتی سیاسی و ڕۆشنبیری و ئابوری بێت یان وتاری ئاینی و نەریتی کۆنەپەرستی  یان خۆ رزگارکردن لەو قەوارە کەلتوریانەی ، کە لەگەڵ تێپەربوونی کاتدا پێگەی مێژووی خۆیان لە دەست دەدەن و دەبن بە چاوگی بەرپەچدانەوەی هزری ئازاد و مرۆڤ توشی ئەندیشەیەکی تەماوی دەکەن بە جورێك ، کە دەستەوستان بێت لە هەمبەر لێکدانەوەیەکی زانستیانە بۆ دۆخی هەڵکشانی ئاراستە دیموکراسیەکان وەکو پلاتفورمێکی بابەتی ، کە تیایدا سەرەتاکانی تیوریای گەڵاڵە دەبێت و ڕۆڵی مێژوویی خۆی دەبینیت لە تەواو کردنی خودی دیموکراتیزە کردنی کۆمەڵگادا بە تەواوی ئەو تویژانەشەوە ، کە داوا کاری مافی تاکن لە مافی هەڵبژاردن و مافی خۆناساندن و مافی گەران بە دوای ببەهاکانی ژیاندا واتە مافی بیرکردنەوەو وابەستە نەبوون بە سنورەکانی هزرو پیرۆزیە سەپێندراوەکان .

پرۆسەی دیموکراتی  نه‌وشیروان مستەفا لەوەدایە ، کە گرنگی تیوریای لە تەواوکاری پانتاوایی ریفۆرمکردنی زیاتر دەستەبەر دەکات وە میکانیزمی چالاکتر دەخاتە گەڕ بۆ دروست کردنی کۆمەڵگایەکی تەندروستی ئەوتۆ ، کە پارسەنگی ئەرك و ماف و ئازادیەکان لە تەرازووی عەقڵانی و زانستدا لەنگ نەبن بەلای غەریزەی خۆرسکی و گەمە دەسکردە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان ، کە لە رووی مێژووییەوە فەلسەفەیەکی سیاسی تازەترە لە دیمرکراسی وە هەڵگری ئەزمونێکی تێکسمڕاو و قەبەی زانستەجۆراو جۆرەکانە ، کۆمەڵگالێك چەمکی تازاگەری بە خۆیەوە گرتوە ئەوەش بە دەوری خۆی ڕەنگدانەوەی دەبێت لە سەر بواری فیکری و پەیڕەوی پڕاکتیکیدا بەو جۆرەش شێکردنەوەی زانستی و هەمەلایەنی کێشەکان.

نه‌وشیروان مستەفا فەلسەفەی سیاسی بەرەو گۆڕانێکی چەندێتی و چونیتی ئاراستەکرد ، کە پشت ئەستور بوو بە ئەزمونێکی دەوڵەمەندی مێژوویی و کەلتوری و سیاسی و ئەدەبی گۆڕانە مەزنەکانی سەدەکانی پێش خۆی وە ئەنجامەکەی گەڵاڵە بوونی زانستیکی تازە بوو بۆ خوێندنەوەی فەلسەفەی سیاسی و ئەو فاکتەرە کاریگەرانەی، کە دەبن بە یاریدەدەری یان رێگری رەوتە مێژوویەکان ئەوا هەر لەو کاتەشدا لیبرالیزم بە فەرمی هاتە نێو فەرهەنگی سیاسی وەك مێویستیەکی بابەتی بوو بە بەشێك لە زانستی سیاسی ، کە لە ڕوانگەیەوە دەتوانرێت بەها کەسایەتیەکان بکاتە پەیامێکی سیاسی دانەبراو و لە بەرژەوەندی دیموکراتیزەکردنی کۆمەڵگادا بە کاریان بەڕێت بە مەرجێ داماڵدراو بێت لە شێکردنەوەی یوتۆپیایی و بەدەرنەبێت لە مەنتقی زانستی و کۆمەڵناسی و سیاسی ئەوتۆ، کە لەگەڵ گۆڕانە مێژووییەکاندا تازەگەریەکان بقۆزێتەوە وە پشتئەستور بێت بە بۆماوە کەلتوریە ڕەسەنەکانی نەتەوەیی و جیهانی .
نه‌وشیروان مستەفا ڕەنگە بتوانرێت بە یەکێك لە بنیاتنەرانی فەلسەفی سیاسی سەردەم ناوزەد بکرێت بە تایبەتی ئەو لە بەرهەمەکانی دا ، کە داوای مافەکانی تاکی کۆمەڵ دەکات بێ جیاوازی ڕەگەز و هەژار و دەوڵەمەندەکان ، ئازاد و کۆیلەکان وە جەخت لە سەر ئەوە دەکاتەوە ، کە هەموو تاکەکانی کۆمەڵ دەبێت یەکسان بن لە بیرکرنەوەو رادەڕبرین و وە بەرهێنانی قەراری سیاسیدا لە تێزیسەکانیدا لە بواری لیبرالیسێرەکردنی سیستەمی ئابوریدا جەخت لە سەر ئەوە دەکاتەوە ، کە دەوڵەت دەبێت لە بەدەم یاسادا گەرانتی دەبەشکردنی داهاتەکان بێت بەشێوەیەکی یەکسان و تەندروست لەگەڵ کەمکردنەوەی چەوسانەوەو بەرزکرنەوەی ئاستی ژیان بە شێوەیەک ، کە تەواوی تاکەکانی کۆمەڵگا بگرێتەوە.... لێرە دەتوانین ئەو دەرەنجامە بەرهەم بهێنین لە فەلسەفەی  نه‌وشیروان مستەفا ئەو پێگەیەی فراونتر کرد بۆ هەڵکشانی دیموکراتی هەم ڕەنگدانەوەی دەبێت لە بواری فۆرمە ئاشکراو شاراوەکانی چەوسانەوە لە سیستەمی ئابوری سەرمایەداریدا لە سێکوچکەی کاڵا_ دراو_زێدەباییدا ، لێرەدا فەلسەفەی نه‌وشیروان مستەفا وتارێکی شۆرشگێرانەترە لە خۆی گرت ، کە لە فۆرم و ناوەرۆکدا بە تەواوی جیاواز بوو لە وەنیتر.

بەڵام هەم پرۆسێسی دیموکراتی و هەم فۆرمی دیموکراتی لە فەلسەفی نه‌وشیروان مستەفادا لە ژینگەیەکی تەندروست و بابەتیدا کار دەکات ، کەتێك ، کە سیاسەت بریتی بێت لە هونەرو زانستی بەرێوەبردنی کۆمەڵگا بە ژێرخانی ئابووری و سەخانی بەها کەلتووریەکانی و دەستنیشانکردنی دنیامیزم و میکانیزمی کارو کاردانەوەی ئەو دوو جەمسەرە لەسەر یەکتری بەجۆرێك ، کە کەلەبەرری وا دروست نەکات ببنە ژینگەی لە بار بۆ بیروکەی نەزۆکی یوتوپی چەقبەستو ، نه‌وشیروان مستەفا وەکو هەموو ئایدتۆلۆژیایەکی کۆمەڵایەتی کارێکتەری سیاسی و ئابوری دەگرێتە خۆی لایەنی سیاسی گەنگی دەدات بە ئازادی تاك و بەها کەسایەتیەکانی تاکی کۆمەڵ، بەرگری لە ئازادیە سیاسیە مەدەنیەکان دەکات ، هاوکات پەرە پێدانی پرینسیپەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و دیموکراتی پەرلەمانی و چاودێری رێفورمە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان دەکات واتە لە بنکەوە بەرەو لوتکەی هەرەمی پێکهاتەی کۆمەڵگا رونتر لە تاکەوە بۆ گشت بە مەرجێ تاك ئازاد بێت لە شیتەڵکردنی و لێکدانەوەی روودواکان بە  شێوەیەکی سایلۆژیستی دیموکراسی لەوە زیاتر نیە ، کە فۆڕمێکی تێك هەڵکێشراوی ئاراستەکانی دیموکراتیە وەکو سیستەمێکی سیاسی کۆمەڵایەتی بەرێوە بردن لە پرۆسەی سیاسدا خۆی دەردەخات .

نه‌وشیروان مستەفا سیاسەتی وەکو مافە سەرەکیەکانی و پارسەنگی دەسەڵات مایۆریتێت و مێنۆریتێتی تاکەکانی کۆمەڵ یان گرپی تاکەکانی کۆمەڵ لە چوارچێوەی پرۆژەی دیموکراتیزم کردندا رەنگ دەداتەوەو گرنگی زیاد دەکات لێرەدا کۆلێکتیڤ و تاك لە چواچێوەی بروا هێنان بە مەدەئی ئیندیڤیدوالیزمدا یەکدەگرنەوە، چونکە زۆر جار دیموکراتی خۆی لە خۆیدا دەبێت بە چەکێك ،کە دژی خودی پرۆسەی دیموکراتی بە کار دەهێندرێت لێرەدا غەریزە زەمینەیەکی فراوان دەدۆزێتەوە بۆ پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییەی ، کە دێتەبەر لە پارسەنگی کەمایەتی و زۆرایەتیدا ، بەو مەبدەئە بزوتنەوەی گۆڕان دێتە کایەوە بۆ گەلی کورد لە باشوری کوردستان کۆلۆنیالێسێرەکراوی لە مافە رەواکانی بێ بەش دەکرێت لێرەدا ڕۆڵی بزوتنەوەی گۆڕان وەکو تەواوکەری دتموکراتی و پاراستنی مافەکانی چین و توێژەکانی کۆمەڵ رون و ئاشکرایە یان بە واتایەکی تر بزوتنەوەی گۆڕان داڵدە لە بەرژەوەندیەکانی ئەو کەمایەتیانە دەکاتەوە ، کە زۆرینە بە پێی مەبدەئە دیموکراتیەکان وەری دەگرێت ئەویش بە جۆرێك ، کە ڕەنگدانەوەی دەبێت لە سەر تاکی هەر یەکە لە زۆرایەتی و کەمایەتی ئەو هاوکێشەیە نایەڵێت دابڕان دروست ببێت،بە شێوەیەکی گشتی ناتوانن سنوەێکی یەکلەکەرەوە دابرێژن و ناوی بنێن دیموکراتی  وەکو پرۆشە دیاردەی نیسبین ئەو زاراونە لە تێوریان پراکتیکدا پەیوەستن بە زۆر فاکتەری ئینفراسترکتوری و ئاستەکان سەرخانی ئابوری کۆمەڵگاوە ، پلانێرە کردنی زانستیانەی بەرێوەبردنی کۆمەڵگا و ئابوری زەمینەی گونجاون بۆ ئاراستەکردنی تێزە دیموکراسیەکان بەرەو ئەو پلەیەی ، کە دەتوانێت رۆڵ و ڕەنگدانەوەی هەبێت لە سەر ڕەوتە سیاسی و ئابوری و کەلتووریەکانەوە لەوەش گرنگتر گونجاندنی ئەو تێزانەبە جۆرێک ، کە لەگەڵ گۆڕاننەکاندا بگۆڕدرێن و ناکوك نەبێت ، بەڵام بە واتە گشتیەکەی ئەو تیرمینانە زۆر ئاسایی بەکار دەهێندرێن بۆ بەراورد کردنی پرۆسێسەکان یان سیستەمگەلی سیاسی .

نه‌وشیروان مستەفا لە  پرۆسەکان نیسبین هەمیشە بەرەو پێشەوەتەکان دەچن ئەگەر لەمپەری کاتیش بێت لەگەڵ ئەزمونی و کەلتووری ڕەوتی گەشەی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و رۆشنبیریدا و نوێگەرایی بێت ناکۆك نەبێت و لەگەڵیاندا ئامادەی گونجان شێکردنەوەو پێش بینی کردنی روودوەکان بۆ بەرێوەبردنی کۆمەڵگا شێکارو هەڵسەنگاندنی ئەو گۆڕانانەی ، کە بەسەر کۆمەڵگادا دێت ئەوەش خۆی لە خۆیدا شتی حەتمی و بەڵگە نەویستن ، دژەوەستانی رێرەوی گەشەی کۆمەڵگا ( بە سەرخانی و ژێرخانیەوە) کاردانەوەی نێگەتیڤی دەبێت چ بۆ دەسەڵا و چ بۆ مەدەنی و ئازاد ، ئەو دژ وەستانە بە قۆناخەکانی گواستنەوە بەرەو کۆمەڵگایەکی پێچەوانەوە دەبێتە هۆی کۆڵاپس کردنی کۆمەڵگا دەسەڵاتی سیاسی بەرەو هەڵدێر دابات و سیستەمی ئابوری بە جۆرێك دەشڵەژێنێ ، کە کەلەبەرێکی زۆر دروست دەکات بۆ دیاردەی نێگەتیڤی وەك گەندەڵی و پەیت بونەوەی قەیرانی دەسەڵات و پەڕاوێز کردنی هاوبەشی کردنی خەڵك لە دیایکردنی چارەنوسی خۆیان لە بواری ئابوریدا نه‌وشیروان مستەفا پاڵپشتی ئازادی ئابوری تاك داکات ، کە خۆی لە کێبەرکێی ئابوری ئازاد و بازاری ئازاد و کەرتی تایبەتدا دەبینێتەوە، بەشێوەیەکی گشتی لە بنەما فەلسەفیەکانی نه‌وشیروان مستەفادا ئازادی تاکی کۆمەڵیش تەواوی ئازادیە بنەرەتیەکان دەگرێتەوە وەکو ئازادی مافە دیموکراتیەکان ، ئازادی کۆمەكایەتی و ئازادی رۆشنبیری و ئازادیە سیاسی و مەدەنیەکان ، بێ گومان ئەوش بە بێ بەرجەستە کردنی ئازادیە سیاسیەکان ناتواندرێت میکانیزمی پێوست بۆ دابین بکرێت واتە ئازادی کەسایەتی و ئازادی بیروڕا و ئازادیەمەدەنیەکان لە ئازادی سیاسیەوە دەست پێ دەکات ، کە ئەویش بە دەوری خۆی لە ئازادی ئابوریەوە ئۆپۆرتونیستی و فۆرمێکی شارداروەی چەوسانەوە تاکەو لەوێشەوە (کۆمەڵ) بە تەواوی چین و توێژەکانیەوە ، بێ ئازادی ئابوری تاك بونگەرایی سیاسی خۆی لە دەست دەدات.

تێڕواندنی نه‌وشیروان مستەفا بۆ ئازادی ئابوری یەکیکە لە بنەما بنچینەیەکانی بنیات نانی کۆمەڵگای دیموکراتی و مەدەنی و مۆدێرن ، چونکە ئەوە بە دەوری خۆی بوارەکانی تاکی کۆمەڵ فراوانتر دەکای لە بەکار هێنانی توانای داهێنان و بیرکردنەوەو بەرهەمهێناندا و زیاتر هانی دەدات بۆ سەلماندنی کەسایەتی خۆی لە ئاست کۆمەڵگادا ئەوەش لە ڕێگەی بەرهەمە مادی و مەعنەویەکانەوە بێت یان هەڵبژاردنی ئایدیۆلۆژیا و پەیرەوی ئاینی و ژیانی تایبەتی ،( ئازادی ئابوری و ئازادی سیاسی) ئەو دوو شتە بە شێوەیەکی نەپساوەو ئۆرگانی کاری کاردانەوەیان بەسەر یەکترەوە دینامیکی و ئەزەلییە ، رۆز جار دەستەواژەی ( دەسەڵات و خەڵك یان دەسەڵا و جەماوەر) بەکار دەهێنین لێرەدا ئەو وردەکاریانە دێنە بەردەم ئایا دەسەڵات کێیە؟ _ خەڵك کێیە؟  ئایا ئەوە دوو جەمسەرن و یەکێکیان خاوان دەسەڵات و ئەوی تریان خاوەن هیچ ، یان یەکێکیان خاوەن سیستەمی ئیداری و ئابوری و ئەوی تریان لە هەموو ئەوانە بێ بەشە .... هەر واشە ئەوە ڕاستە لە سیستەمێکدا ، کە تۆتۆلیتاری و بیرۆکراتی بێت و دور بێت لە دیموکراسی و بنەمای جەماوەری مەرج نیە ، کە دیموکراتی و پەیرەوی دیموکراسی ئەو هاوکێشەیە یەکسەر بگۆرێت ، بەڵام هەر گۆڕانێك بە لای دیموکراتیدا سەرەتایەکی  ڕێخوشکەرە بەرەو دابەش بوونی ناوەندی دەسەڵات بە شێوەیەک ، کە جەماوەر و خەڵك بتوانن هاونەشی بکەن لە سیستەمی سیاسیدا یان خۆیان چارەنوسی خۆیان دیاری بکەن ، ئەوەش بە دامەزراندنی ئینستیتۆی جەماوەری و مەدەنی و یاسایی ، کە بەڵانسی رێژەیی هەریەکە لە دەسەڵات و خەڵك دیاری بکات لە ئەرك و مافەکانیاندا ، هەتا وەکو پرۆسێسە دیموکراتیەکان بەرەو پێگەشتن و کەمڵ بوون هەڵکشێن دەسەڵاتی ناوەندی زیاتر دابەش دەبێت لە ناوەندەوە بۆ ئۆرگانە کۆمەڵایەتیەکان و دەستگا مەدەنیەکان ، ئەوە بوا خۆش دەکات بۆ لایەنی هەرە زۆری خەڵك بۆ هاوبەشیان لە دارشتنی نەخشەی سیاسی و ئابوری و چارەسەری کێشە کۆمەڵایەتیەکان ، دەوڵەتی یاسا تەنها قۆناخێکە لە قۆناخەکانی گواستنەوەی کۆمەڵ بەرەو قۆناخێکی  والاتر ئەو قۆناخانەش بێ  برانەوە خۆیان دەسەپێنن ، چونکە کۆمەڵگا بێ برانەوە لە گۆڕاندیە وە ئە یاسایانەش هەمیشە قۆناخی مێژوویی خۆیان لە دەست دەدەن نۆیە لەگەڵ هەموو گۆڕانەکاندا ئەوەنیش دەگۆڕدرێن ئەگەر نەگۆڕدرێن ئەوا درز دروست دەکەن و زەمینە لەبار دەکەن بۆ پەراوێزکردنیان، کۆمەڵگای مەدەنی و دامەزراوەکان بەرپەرچ و رێگە گرنین لە بەردەم دیموکراتیزەکردن و سیاسەتی کردنی کۆمەڵگادا بە مەرجێ تێکرای سیستەمی دەسەڵاتی سیاسی ئابوری ئاراستەکەی بەرەو دیموکراتیزەکردن بێت دەنا لە کۆمەڵگایەکی کولاپسدا لەسەر ئاستی توێژەکانی خوارەوەدا رۆڵی رێکخراوە مەدەنیەکان یان سەندیکای جەماوەری بە داخەوە ئەو رەنگدانەوەی نابێت لە بەرەوپێش چون و نوێکردنەوەی کۆمەڵگادا، چونکە لە ڕاستدا ئەو رێکخراوامە رۆڵی ئۆپۆزیسیۆن دەبینن ، کە رۆڵی سروشتی ئەوان نیە ئەویش لەبەر ئەوەی دروشمی رادیکاڵیان لەگەڵ دروشمەکانی دەسەڵاتی سیاسیدا یەکناگرێتەوە ، بەڵا کاریگەریان بەسەر وروژاندنی رای گشتی و رەخنەئامێزی جەماوەردا زۆر دەبێت ، کە ئەوەش جۆرێکە لە فشار بۆ سەر دەسەڵات وە زەمینە خۆشە دەکات بۆ دروست بوونی ئۆپوزیسیون و راگەیاندی پەیامە سیاسیەکانی.

لە تێروادنی نه‌وشیروان مستەفا بۆ کۆمەڵگای دیموکراسی دا دەستور چوارچێوە دەبێت بۆ هەڵسوکەوتی ئورگانەکانی دەسەڵات بەرامبەر بە مافەکانی هاووڵاتی پەرلامان رۆڵی (چاودێر) دەبینیت بۆ پاراستنی یاساو ئەو سنورەی ، کە بە پێی یاسا دیاری کراوە بۆ پاراستنی ستروکتورە کومەڵسیتیەکان لە پەیوەندی بەینی (تاکەکان) لە لایەک و (تاکەکان و کۆمەڵ)  لە لەیەکی ترەوە ، هەرەها هەڵسو کەوت لەگەڵ ڕەوتی کەلتووری و سنورەکانی نەریتی کومەڵایەتی تایبەت بەو کۆمەڵگایەوە ( کەلتوورو نەریتی کۆمەڵایەتی شتی موتلەق نین ئەوانە هۆکارگەلی نیسبین و لەگەڵ گۆڕانەکانی ژێرخانی ئابووری گۆڕانیان بە سەر دادێت ، لێرەدا لەو کۆمەڵگایانەدا ، کە ڕوو بە ڕووی گۆڕانی ئابوری سیاسی و کۆمەڵایەتی گەورە دەبنەوە هەمیشە سیستەمی کۆن دەبێتە لە مپەری گۆڕان و هەمانکاتدا سەرچاوە بۆ ئەو تیروانینانە ، کە نەفی تازەگەری و رواڵەتە نویخوازیەکان دەکەنوە جا یان لە لای چین و توێژی جەماوەرەوە بێت یان لە لای دەسەڵاتەوە  ئەگەر دەسەڵاتە بێت ئەوە زیاتر ئەو سیستەمە سیاسی و کۆمەڵایەتیانە دەگرێتەوە ، کە لە تازەگەریاکان ترسیان هەیە ، بێ هێزی و نەمانی خۆیانی تێدا دەبینن) ، دەستوریش لە لایەن زۆرایەتی جەماوەرو نوێنەرەکانی دادەرێژرێت بێ کاریگەری راستەوخۆی پارت رێکخراوو دەسگا  سیاسی و نا سیاسیەکانی کۆمەڵگا .

لە تێروادنی نه‌وشیروان مستەفا بۆ پاراستنی مافاکانی هاووڵاتیە لە چوارچیوەی یاسادا و یاساکانیش لە ژێر چەتری دەستوردا شێ دەکڕێنەوە ، یاسا تا دەتوانێت زیاتر ئازادیەکان و مافەکان بەرجەستە دەکات بۆ هاووڵاتی ، دەسەڵات و ئۆرگانەکانی بەرێوەبردن دەبن بە کەرەسەی شرۆڤە کردنی چۆنێتی گونجاندنی یاساکان لە هەمبەر توندوتیژی و چەواشەیی و بیروبۆچونی کۆنەپەرستی و دیاردەی دەماەگیری تەسک بین ئەوەش بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ دەکەوێتە ئەستۆی دەسەڵات وە دەسەڵات لە بەردەم جەماوەردا ئەو بەر پرسیارێتیە دەگرێتە ئەستۆی خۆی چاودێرو پارێزەری ئەو مافەنە بێت ، کە هاوووڵاتی لە چوارچیوەی یاسادا بۆی دابین کراوە ، ئەگەر دەسەڵات ئەو ئەرکانە بە جێ نەگەیەنێت ئەوە مانای ئەوەیە ، کە دەسەڵاتە ناتوانێت بە دەسەڵاتی جەماوەری ناو ببرێت و لە قەواری دەسەڵاتی دیموکراتی جەماوەری دور دەکەوێتەوە ، شەرعیەتی یاسایی و سیاسی و ئەخڵاقی و خاسیەتی جەماوەری لە دەست دەدات نەك هەر پارێزەری کاکڵی پیرۆزیەکانی مافە گشتیەکانی تاك و کۆ  ، هەر وەك بەرپەرچی قەوارە سیاسی و کۆمەڵایەتیە دەسکرفەکان دەدەنەوە ئەوان پێیان وایە ، کە هەموو پەیوەندیە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان لە کۆمەڵگای مەدەنی دا دەبێت لە چواچیوەی دیمەکراتی و ئازادی هەلبژردن دابن ئازادانە بە ئەندامانی کۆمەڵگایەکی دیاریکراو چوارچیوەی هزری سیاسی و سەندیکایی و رێکخراوەیی بۆ خۆیان هەلبژیرن بێ خۆ تێهەڵقوتاندنی دەسەڵات و حیزبی ئەوەش بە دەوری خۆی کێشەکان هێور دەکاتەوەو دەبێتە هۆی کەم کردنەوەی دیاردەی توندوتیژی و دەمارگیر لە تەکەوە بۆ خێزان و لە خێزانەوە بۆ کۆمەڵ ، ڕەنگدانەوەی دەبێت لە هەمان کاتدا لە سەر ئاراستە کردنی رەوشی دیموکراتیزە کردنی کۆمەڵگا و سیاسەتی دەرەکی و ناوەکی و مامەڵە لەگەڵ یارو نەیار ئایدیۆلۆژی فەلسەفی و فیکریدا، هەر وەك چۆن دیموکراتیزم ناتوانێت بێ ئازادی سیاسی و ئابوری بوونی هەبێت ، خۆ ئاواش کۆمەڵگای مەدەنی ناوانێت بێ ئازادیە سیاسی و ئابوریەکان مەدەنی بێت وە ئازادیە سیاسی و ئابوریەکانیش لە پەیوەنیەکی گەرمۆنی دان و بونی یەکێکیان بێ ئەوەی تریان تابڵۆیەکی ئوتۆپیستی ناکامڵ و لێخنمان دەخاتە بەر چاو ، هاوپەیوەستی دیموکراتی و کۆمەڵگای مەدەنی و مافی تاك و کۆمەڵ لە کۆمەڵگایەکی دیاریکراودا لە بەلانسی تایبەتمدندو هەستیار دان ئەو وردە کاریانەی ، کە ئەو دینامیزمە دەپارێزێت پێویست بەوە دەکات بە شێوەیەکی زانستی و سۆسێۆلۆژی و سایکۆژی هەلسوکەوتی لەگەڵدا بکرێت ، ئەو بەلانسەش نابێت بواری ئەوەی پێ بدرێت ، کە بەلای یەکێکیان دا بشکێتەوە.