حكومەتی ئوردن بەم دواییانە وەك هەوڵێک بۆ گێڕانەوەی متمانە بە كەرتی پیشەسازی ناوخۆ، ناچار بووە راگراتنی رێككەوتنی بازرگانی ئازاد لەگەڵ توركیا رابگەیەنێت.
توركیا کە یەكێكە لە گرنترین چوار هاوبەشە بازرگانییەكانی ئوردن، بەو پێیەی ئوردن خۆراك و جلوبەرگ و ئامێر و كەرەستەی كارەبایی و پیداوێستییە لۆجستییەكان لە توركیا هاوردە دەكات.
ئەو بڕیارە كە لە میانی ئەم هەفتەدا لە لایەن حكومەتی ئوردنەوە دەرکراوە، مشتومڕی لە نێوان حكومەت و ئۆپۆزسیۆن دروستكردووە كە بە هۆیەوە كاركردن بە رێككەوتنی بازرگانی ئازاد لە نێوان ئوردن و توركیا راگیراوە.
رۆژی دووشەممەی رابردوو حكومەتی ئوردن بڕیاری دا لەبەر ئەو بەرەنگارییانەی كە رووبەڕووی كەرتی پیشەسازی ناوخۆ بووەتەوە، كاركردن بە رێككەوتنی بازرگانی ئازاد لەگەڵ توركیا رابگرێت، هەروەها دەروازە سنوورییەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ چوار وڵاتی دراوسێدا داخستووە و بڕیاریداوە هیچ كەلوپەلێكی هاوردە نەخرێتە بازاڕەكانەوە جگە لە كەلوپەلی نیشتمانی.
لە مانگی كانوونی یەكەمی ساڵی 2009 توركیا و ئوردن رێككەوتنێكیان لە بواری بازرگانی ئازاد واژووكردبوو كە لە مانگی ئاداری ساڵی 2011 چووە واری جێبەجێكردنەوە.
حكومەتی ئوردن رایگەیاند، ئامانج لە بڕیارەكەی ئەم دواییە، ئەوەیە زیانی زیاتر بەر كەرتی پیشەسازی نەكەوێت لەبەر رۆشنایی ركابەری ناهاوتا كە لەسەر كەلوپەلە توركییەكان دەكرێت و لە لایەن حكومەتەوە پشتیوانی دەكرێت.
هاوردەكاران و خاوەن پیشەسازییەكان لە ئوردن ئاماژەبەوە دەکەن، بڕیارەكەی ئەم دواییەی حكومەتی وڵاتەكەیان پارێزگاری لە بەرژەوەندی و بەرهەمەكانیان دەكات لە بەرامبەر ئەو ركابەر بەهێزەی كە لەسەر بەرهەم و كەلوپەلە توركییەكان دەكرێت كە كوالێتیان بەرزە.
بەڵام كەرتی بازرگانی لە بازاڕەكانی ئوردن وای بۆ دەچێت كە بڕیارەكە، رەنگدانەوەی ئەرێنی لەسەر وەبەرهێنان دەبێت لەسەر بنەمای رێككەوتنەكە.
بە پێی ئامارە فەرمییەكان، ساڵی رابردوو ئوردن بە بەهای 66 ملیۆن دینار (93 ملیۆن دۆلار) كەلوپەلی لە توركیاوە هاوردە كردووە كە داهاتەكەی گەیشتووەتە 484 ملیۆن دینار (682 ملیۆن و 100 هەزار دۆلار).
ــ رێككەوتنی بازرگانی
عومەر ئەبو وەشاح سەرۆكی كۆمەڵەی هاوردەكارانی ئوردن رایگەیاند: لە راستییدا هەر رێككەوتنێكی بازرگانی كە لە نێوان دوو وڵاتدا واژوو دەكرێت، دەبێت لە بەرژەوەندی هەردوو وڵاتەکەدا بێت.
دەشڵێت: "كەرتی پیشەسازی، راپۆرتێكی تایبەتی ئامادە كرد و پێشكەشی لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكوومەتی كردبوو و تیایدا روونی كردبوویەوە كە رێككەوتنەكە لە بەرژەوەندی پیشەسازی نیشتمانییدا نییە لە چوارچێوەی ئەو ركابەر بەهێزەی كە لەسەر بەرهەم و كەلوپەلە توركییەكان هەیە".
ناوبراو روونیشیدەکاتەوە كە رێككەوتنەكە هیچ ئەنجامێكی ئەرێنی و باشی بۆ كەرتی پیشەسازی بەدەستنەهێناوە لە بەرامبەردا راگرتنی كاركردن بە رێككەوتنەكە لە بەرژوەندی ئەو كەسانەدا نییە كە لە كەرتی بازرگانیدا كار دەكەن بە تایبەتیش ئەوانەی كاری وەبەرهێنانیان لەسەر هاوردەكردنی كەلوپەل لەگەڵ توركیا بونیاتناوە.
ــ ركابەری بەهێز
نائل حوسامی بەڕێوەبەری ژووری پیشەسازی عەممان، رایگەیاند حكومەتی وڵاتەكەی بڕیاری راگرتنی رێككەوتنی بازرگانی ئازاد لەگەڵ توركیا دا دوای داواكارییەكی زۆر كە بۆ چەندین ساڵ بەردەوام بوو كە لە میاندا بەرهەمەكانی ناوخۆی ئوردن لە بەرامبەر ركابەری بەهێزی بەرهەمەكانی توركیا زیانیان بەركەتبوو.
دەشڵێت: "ئابووری توركیا خاوەن قەبارەی بەهێزە و ئابووری ئوردن ناتوانێت ركابەری بكات بە تایبەتیش لە چوارچێوەی ئەو فشارەی كە رووبەڕووی ئابووری وڵات بووەتەوە".
بەڕێوەبەری ژووری پیشەسازی عەممان ئاماژەی بەوەشدا، بە رێژەی سەدا 60 لە هاوردەكردنی كەلوپەلەكانی توركیا باجیان خراوەتەسەر، هاوكات رێژەی گومركی بۆ ئەو كەلوپەلانەی كە ماوەن هاوردە بكرێن لە نێوان سەدا پێنج بۆ سەدا 20ە.
ــ داتاكانی رێككەوتنەكە
لای خۆیەوە ژووری بازرگانی ئوردن بڕیارەكەی حكومەتی وڵاتەكەی بۆ راگرتنی رێككەوتنی بازرگانی ئازاد لەگەڵ توركیا رەتكردەوە و رایگەیاند كە بە هۆی بڕیارەكە، زیان بەر كار و بەرژەوەندییەكانی كەرتی بازرگانی دەكەوێت.
نائل كەباریتی سەرۆكی ژووری بازرگانی ئوردن، لە بەیاننامەیەكدا ئاماژەی بەوەشداوە بڕیارەكەی حكومەتی ئوردن، زیان بەر كەرتی بازرگانی دەكەوێت، چونكە ژمارەیەكی زۆر لەوانەی كاری بازرگانی دەكەن بە پێی بەندەكانی ناو رێككەوتنەكە، مامەڵە و وەبەرهێنانیان لەگەڵ كۆمپانیا توركییەكاندا ئەنجام دەدەن".
نائل كەباریتی روونی كردووەتەوە هیچ پاساوێك كە جێگەی باوەڕبێت بۆ راگرتنی رێككەوتنەكە نییە.
ـــ راپۆرتی هەڵسەنگاندن
ژووری پیشەسازی عەممان ساڵی رابردوو، راپۆرتێكی بە ئامانجی هەڵسەنگاندنی رێككەوتنەكە ئامادەكردبوو كە تیایدا داوای لە حكوومەت كردبوو لەوەی کە گرنگە پێداچوونەوە بكات بۆ رێككەوتنەكە بۆ ئەوەی پیشەسازییە نیشتمانییەكان لەوە زیاتر زیانیان بەرنەكەوێت.